Ubezwłasnowolnienie- co to jest?
Przesłanki ubezwłasnowolnienia są uregulowane w kodeksie cywilnym w art. 12, 13, 16.. Najprościej ujmując ubezwłasnowolnienie jest to całkowite lub częściowe pozbawienie zdolności danej osoby do czynności prawnych w celu ochrony jej interesów życiowych i majątkowych. Ubezwłasnowolnienie dotyczy zdolności danej osoby do czynności prawnych np. podpisania umowy kredytu, zawarcia umowy sprzedaży. Natomiast ubezwłasnowolnienie nie pozbawia osoby zdolności prawnej.
Jakie są rodzaje ubezwłasnowolnienia?
Wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia.
Całkowite, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii osoba, która ukończyła 13 rok życia nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna, chyba że osoba taka pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską.
Częściowe, gdy z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, stan osoby pełnoletniej nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora.
Jakie są skutki ubezwłasnowolnienia?
Zasadniczy skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego polega na utracie zdolności do czynności prawnych i ustanowieniu opiekuna.
Z kolei osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych.Taka osoba może, co do zasady, dokonywać czynności prawnych, przez które zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoimi prawami, za zgodą jej przedstawiciela ustawowego (kuratora). Ponadto, może ona dokonywać czynności, do ważności których ustawa nie wymaga zgody przedstawiciela. Przykładowo, osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (np. zawierać umowy sprzedaży podczas codziennych zakupów) oraz rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie ?
Jak wynika wprost z art. 545 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą złożyć: krewni w linii prostej tj. rodzeństwo, dzieci, wnuki, małżonek, przedstawiciel ustawowy- art. 545 kodeksu postępowania cywilnego. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich (por. art. 7 k.p.c. oraz art. 14 pkt 4 w zw. z art. 1 ust. 2 i 3 ustawy o RPO) lub Rzecznik Praw Dziecka (por. art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o RPD).
Co więcej zgodnie z najnowszą uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r. wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która ma być ubezwłasnowolniona. (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., sygn. akt III CZP 38/16).
Gdzie złożyć wniosek ?
Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądu okręgowego. We wniosku należy określić żądanie ze wskazaniem, czy chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe, a także przytoczyć okoliczności faktyczne, a mianowicie przyczyny ubezwłasnowolnienia. Do wniosku należy dołączyć dokumenty medyczne potwierdzające stan osoby, którą chcemy ubezwłasnowolnić, a także dowód opłaty sądowej w wysokości 100 złotych. Osobę, która zgłosiła wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, sąd może nałożyć karę grzywny. Ze złą wiarą będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy osoba składająca wniosek miała świadomość nieistnienia uprawnienia do jego złożenia lub umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa próbowała wprowadzić sąd w błąd co do podstaw ubezwłasnowolnienia. Za lekkomyślność natomiast należy uznać działanie bez dostatecznej rozwagi wymaganej przy podejmowaniu takich czynności.