Zachowek to instytucja prawna, która budzi wiele kontrowersji. Służy na ustawowym zagwarantowaniu osobie uprawnionej uzyskania określonej korzyści majątkowej ze spadku, niezależnie od woli spadkodawcy, nawet gdy poprzez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny faktycznie doprowadził do pozbawienia uprawnionego do zachowku tych korzyści majątkowych. Prawo przewiduje jednak sposoby na jego uniknięcie.
Nie chcesz płacić zachowku lub próbujesz go obniżyć? Przeczytaj sposoby jakie w tym zakresie przewiduje prawo.
1. Umowa dożywocia
Zawarcie umowy dożywocia polega na przeniesieniu na przyszłego spadkobiercę własności nieruchomości, przez co zostaje ona wyłączona z zakresu majątku branego pod uwagę przy ustalaniu zachowku. Dlaczego tak się dzieje? Własność nieruchomości nie jest przenoszona bezpłatnie, tylko w zamian za opiekę nad przyszłym spadkodawcą.
2. Wydziedziczenie
Wydziedziczyć uprawnionego do zachowku może tylko spadkodawca w testamencie. Aby wydziedziczenie było skuteczne zachowanie spadkobiercy musi spełniać pewne warunki. Dodatkowo przyczyna wydziedziczenia musi być szczegółowo wskazana w testamencie.
3. Niegodność dziedziczenia
Pewne określone negatywne zachowania spadkobiercy wobec spadkodawcy, a mianowicie:
- dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- nakłonienie spadkodawcy (podstępem lub groźbą) do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie mu w takiej czynności;
- umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie lub przerobienie
mogą uzasadniać sądowe uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Jest to jednoznaczne z utratą przez taką osobę prawa do zachowku.
Ale uwaga ! 15 listopada 2023 roku weszły w życie nowe przepisy, które stanowią, że niegodnym dziedziczenia może być uznany spadkobierca, który:
- uchylał się od alimentów na rzecz spadkodawcy;
- uchylał się od wykonywania pieczy nad spadkodawcą
4. Przedawnienie
Powództwo o zachowek ulega przedawnieniu. W takim wypadku, aby go nie płacić należy podnieść zarzut przedawnienia przez sądem.
5. Upływ okresu 10 lat od dnia zawarcia umowy darowizny do dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy)
Na upływ takiego terminu może powołać się osoba, która otrzymała darowiznę od spadkodawcy, o ile nie jest spadkobiercą. Jeśli darowizna została dokonana na co najmniej 10 lat przed otwarciem spadku, to nie uwzględnia się jej przy ustalaniu wysokości zachowku, a także obdarowany nie ponosi odpowiedzialności za roszczenie o uzupełnienie zachowku.
6. Zasady współżycia społecznego
Często pojawia się pytanie: czy muszę płacić zachowek skoro to niesprawiedliwe? Spadkobiercy zobowiązani do zapłaty zachowku najczęściej jako argumenty przeciwko osobom uprawnionym do jego otrzymania podnoszą, że zachowywały się niemoralnie, zaniedbywały swoje obowiązki względem spadkodawcy, nie interesowały się ich losem. Czują niesprawiedliwość, mają poczucie krzywdy. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie ma powodów, aby wyłączyć możliwość stosowania art. 5 Kodeksu cywilnego do spraw związanych z roszczeniem o zachowek. Natomiast dodał, że rozstrzygnięcia te powinny mieć charakter zupełnie wyjątkowy. Za taką okoliczność w orzecznictwie przyjęto sytuację, w której stan czynny spadku po jego otwarciu uległ znacznemu obniżeniu np. w wyniku kradzieży, czy przypadek, w którym wartość spadku została znacznie przeszacowana. Można jednak wyobrazić sobie także inne wyjątkowe okoliczności uzasadniające konieczność pozbawienia uprawnionego zachowku w oparciu o zasady współżycia społecznego. Okoliczności te muszą być badane przez sąd na gruncie konkretnej sprawy już po zbadaniu wszystkich okoliczności faktycznych.
7. Istnienie służebności mieszkania
Istnienie służebności osobistej mieszkania, które dostaliśmy od spadkodawcy w darowiźnie nie powoduje, że nie można dochodzić zachowku. Natomiast przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę stan nieruchomości w chwili otwarcia spadku zaś wartość według cen aktualnych na moment obliczania zachowku. W sytuacji gdy nieruchomość obciążona jest służebnością osobistą osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może pomniejszyć jego wysokość o wartość służebności
Najczęściej wartość służebności w sprawie o zachowek oblicza biegły sądowy, który bierze pod uwagę wartość miesięcznego czynszu najmu całości lub części nieruchomości (w zależności od tego, czy służebność obciążała całą nieruchomość, czy tylko jej część), a następnie pomnoży ten czynsz przez ilość miesięcy, przez którą korzystał z nieruchomości spadkodawca. Sąd może przyjąć też inny sposób wyliczenia, a mianowicie taki, że obliczenie wartości służebności nastąpi przy uwzględnieniu wskaźnika średniego dalszego trwania życia ogłaszanego przez Główny Urząd Statystyczny. W takim przypadku wartość służebności zostanie określona jako wartość czynszu za okres dalszego prognozowanego czasu życia uprawnionego spadkodawcy.